Το κοινωνικό-πολιτικό εκπαιδευτικό όραμα στην Παιδαγωγική του Σ. Φρενέ
Παιδαγωγική Ομάδα «Το Σκασιαρχείο.
Πειραματικοί ψηλαφισμοί για ένα σχολείο της κοινότητας» www.skasiarxeio.wordpress.com
Η Παιδαγωγική Φρενέ αποτελεί μια παιδαγωγική πρόταση με κοινωνικό-πολιτικό εκπαιδευτικό όραμα. Η Παιδαγωγική Φρενέ συναντά την Κριτική Παιδαγωγική, σύμφωνα με την οποία, δάσκαλοι και μαθητές μπορούν να εργαστούν κριτικά ώστε να αλλάξουν την πραγματικότητα που τους περιβάλλει προς το καλύτερο με προϋπόθεση την κριτική συνείδηση των μαθητών και την κοινωνική τους δράση και με σκοπό την κοινωνική τους χειραφέτηση1 .
Το όραμα της Παιδαγωγικής Φρενέ για μια καλύτερη ζωή αφορά σε μια ειρηνική, ελεύθερη, δημοκρατική και δίκαιη κοινωνία με ισότητα, δίκαιη κατανομή των αγαθών προς όλους χωρίς διακρίσεις και υποκρισία. Το όραμα αφορά σε μια κοινωνία που θα λειτουργεί με συλλογικότητα, συμμετοχή και αλληλεγγύη, όπου θα ξαναγεννηθεί η έννοια της κοινότητας.
Αφορά, λοιπόν, σε μια άλλη παιδεία που θα αναπτύσσει καθημερινά αυτές τις αξίες στη σχολική ζωή – την ελευθερία, τη δημοκρατία, τη συνεργασία, την αλληλεγγύη, την ισότητα και το σεβασμό στη διαφορετικότητα – όχι ως γνώση αλλά ως βίωμα και θα ενδυναμώνει το μαθητή έτσι ώστε να υποστηρίζει και να υπερασπίζεται αυτές τις αξίες και να αμύνεται ενάντια σε ότι τις αντιπαλεύεται.
Τεχνικές και εργαλεία υποστήριξης ενός ελεύθερου, ανοικτού και συνεργατικού σχολείου
Τάξη ως κοινότητα
Στην Παιδαγωγική Φρενέ, η τάξη λειτουργεί ως κοινότητα. Μέσα στην τάξη ως κοινότητα, όπως αναφέρει και ο Φρενέ (βλ. Lemery et al., 2002) αναπτύσσεται το δημοκρατικό πνεύμα και η ενδυνάμωση αξιών όπως ο αλληλοσεβασμός, η υπευθυνότητα, η συνεργασία και η αλληλοβοήθεια σε θετικό κλίμα χωρίς ανταγωνισμό. Οι μαθητές αναλαμβάνουν ρόλους και ευθύνες και βιώνουν το σχολείο τους ως υπόθεση συλλογική και δική τους2 .
Σε αυτό συμβάλλουν οι Τεχνικές Φρενέ, από το Τυπογραφείο και την αλληλογραφία ως τα Συμβούλια.
Συμβούλια τάξης, Τυπογραφείο, Κινηματογράφος, διασχολική αλληλογραφία
Τα Συμβούλια - Συμβούλιο τάξης και Συμβούλιο Σχολικής κοινότητας - είναι θεμέλια της λειτουργίας του σχολείου, της ανάπτυξης της συλλογικής ευθύνης, της πειθαρχίας, του αλληλοσεβασμού, της μη βίας και φυσικά της πολιτειότητας.
Τεχνικές όπως το Τυπογραφείο (Σχολική εφημερίδα, Μικρά βιβλία), ο Κινηματογράφος (Ταινίες μικρού μήκους, ψηφιακή αφήγηση) αλλά και η διασχολική αλληλογραφία δίνουν ξεχωριστό νόημα στα έργα των μαθητών, τα οποία δημοσιεύονται και ανταλλάσσονται με συνεργαζόμενες τάξεις.
Στην Παιδαγωγική Φρενέ, λοιπόν, η συν-εργασία γίνεται για να ξεπεράσει τα όρια της σχολικής τάξης και αποτελεί μια ενεργή δράση για τη κοινότητα και το κοινωνικό σύνολο. Το σχολείο είναι ανοικτό καθώς μέσα από τις συν-εργασίες των μαθητών μπορεί να παράγει γνώση και πολιτισμό για τη γειτονιά, την κοινότητα και την κοινωνία.
Συνέργεια πολλών ενηλίκων
Για την λειτουργία ενός σχολείου ανοιχτού στην κοινότητα συνεργούν εκτός από τους δασκάλους και τους γονείς, και οι άνθρωποι του πολιτισμού και της τέχνης, των Μέσων ενημέρωσης, του αθλητισμού, των δομών υγείας και πρόληψης, της σίτισης και των Δικτύων της πόλης.
Τρίπτυχο τάξη-αυλή-κοινότητα
Μια ξεχωριστή αρχιτεκτονική υποστηρίζει την πρόταση του Φρενέ και συνδέει την τάξη με την αυλή και την κοινότητα και το σχολείο με τη ζωή. Το σχολείο δεν είναι πια κλειστό αλλά συνδέεται με δράσεις και διαδρομές μέσα στους ιστορικούς και δυναμικούς χώρους της πόλης. Εδώ ενισχύονται οι διαδρομές μέσα κι έξω από το σχολείο, από το σχολείο προς την κοινότητα3 . Οι μαθητές εξοικειώνονται με το δημόσιο χώρο και αντιλαμβάνονται ότι τους αφορά. Με τις δράσεις τους και την συμμετοχή τους στα κοινά4 συν-διαμορφώνουν το περιβάλλον τους.
Συμπερασματικά, με την παιδαγωγική Φρενέ έχουμε τα εργαλεία και τις τεχνικές για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων έκφρασης, επικοινωνίας και συνεργασίας με έμφαση στη συλλογική εργασία, την δημοκρατία και την πρόληψη της βίας, την υπεύθυνη συμμετοχή και τον ενεργό ρόλο του μαθητή και τον καθοδηγητικό ρόλο του δασκάλου. Έχουμε δηλαδή την πρόταση και τα εργαλεία για ένα σχολείο κοντά στον μαθητή, ευχάριστο και δημιουργικό αλλά και κυρίως για ένα σχολείο που μπορεί να βλέπει έστω και μακροπρόθεσμα μια πιο ειρηνική, δημοκρατική και δίκαιη κοινωνία.
1 Για την Κριτική παιδαγωγική και τον P. Freire, πρωταρχικός σκοπός της εκπαίδευσης είναι η ατομική και κοινωνική χειραφέτηση, η οποία ορίζεται ως η δυνατότητα αυτοπραγμάτωσης του ατόμου μέσα σε συνθήκες κοινωνικής ελευθερίας, αυτοπροσδιορισμού και αυτόνομης κοινωνικής δράσης, που υπαγορεύεται από την κριτική ανάλυση των κοινωνικών καταστάσεων. Προϋπόθεση για όλα αυτά είναι η δημιουργία κριτικής συνείδησης, που κατανοεί τα κοινωνικά προβλήματα και ενεργοποιεί την κοινωνική δράση με σκοπό την κοινωνική χειραφέτηση.
2 Γίνονται υπεύθυνοι των εργαστηρίων, της βιβλιοθήκης, της σύνταξης των σχολικών εντύπων, της διοργάνωσης των συμβουλίων των μαθητών, του ποτίσματος, της ανακύκλωσης, της τήρησης των κανόνων της τάξης. Οι λεγόμενοι «Κανόνες της ζωής» της τάξης και του σχολείου διαπραγματεύονται και συναποφασίζονται με τα Συμβούλια που γίνονται εβδομαδιαίως και είναι υπόθεση των μαθητών.
3 Για την αρχιτεκτονική και το σχολείο της κοινότητας, βλ. Χ. Μπαλτάς «Για ένα σχολείο της κοινότητας», http://skasiarxeio.wordpress.com.
4 Στόχος είναι η συμμετοχή των μαθητών στα κοινά με τα Δημοτικά Συμβούλια των Μαθητών (βλ. Reggio) και τη Βουλή των παιδιών και των Εφήβων.